मराठी अभंग - संत ज्ञानेश्वर - अमृतानुभव | प्रकरण चवथे : ज्ञानाज्ञानभेदकथनर

आतां अज्ञानाचेनि मारें । ज्ञान अभेदें वावरें ।

नीद साधोनि जागरें । नांदिजे जेवीं ॥ ४-१ ॥

कां दर्पणाचा निघाला । ऐक्यबोधु पहिला ।

मुख भोगी आपुला । आपणचि ॥ ४-२ ॥

ज्ञान जिया तिया परी । जगीं आत्मैक्य करी ।

तैं सुरिया खोचे सुरी । तैसें जालें ॥ ४-३ ॥

लावी आंत ठावूनि कोपट । तो साधी आपणया सकट ।

का बांधलया चोरट । मोटेमाजी ॥ ४-४ ॥

आगी पोतासाचेनि मिसें । आपणपें जाळिलें जैसें ।

ज्ञाना अज्ञाननाशें । तैसें जालें ॥ ४-५ ॥

अज्ञानाचा टेंका । नसतांही ज्ञानाधिका ।

फांके तंव उफखा । आपुला पडे ॥ ४-६ ॥

दशाही ते निमालिया । येणें जें उवाया ।

तें केवळ नाशावया । दीपाचे परी ॥ ४-७ ॥

उठणें कीं पडणें । कुचभाराचे कोण जाणे ।

फांकणें कीं सुकणें । जाउळाचें ॥ ४-८ ॥

तरंगाचें रूपा येणें । तयाचि नांव निमणें ।

कां विजूचें उदैजणें । तोचि अस्तु ॥ ४-९ ॥

तैसें पिऊनि अज्ञान । तंववरी वाढे ज्ञान ।

जंव आपुलें निधन । निःशेष साधे ॥ ४-१० ॥

जैसें कल्पांतीचें भरितें । स्थळाजळा दोहींतें ।

बुडविलिया आरौतें । राहोंचि नेणें ॥ ४-११ ॥

कीं विश्वाहि वेगळ । वाढे जैं सूर्यमंडळ ।

तैं तेज तम निखळ । तेंचि होय ॥ ४-१२ ॥

नाना नीद मारोनि । आपणपें हिरौनि ।

जागणें ठाके होवोनि । जागणेंचि ॥ ४-१३ ॥

तैसे अज्ञान आटोनियां । ज्ञान येतें उवाया ।

ज्ञानाज्ञान गिळूनियां । ज्ञानचि होय ॥ ४-१४ ॥

ते वेळीं पुनिवां भरे । ना अवसां सरे ।

ते चंद्रींचि उरे । सतरावी जैशी ॥ ४-१५ ॥

कां तेजांतरें नाटोपे । कोण्हे तमें न सिंपे ।

तें उपमेचें जाउपें । सूर्यचि होय ॥ ४-१६ ॥

म्हणोनि ज्ञानें उजळे । कां अज्ञानें रुळे ।

तैसें नव्हे निर्वाळें । ज्ञानमात्र जें ॥ ४-१७ ॥

परी ज्ञानमात्रें निखळें । तेंचि कीं तया कळें ।

काई देखिजे बुबुळें । बुबुळा जेवीं ? ॥ ४-१८ ॥

आकाश आपणया रिगे ? । कायी आगि आपणया लागे ? ।

आपला माथा वोळघें । आपण कोण्ही ? ॥ ४-१९ ॥

दिठि आपणया देखे ? । स्वादु आपणया चाखे ? ।

नादु आपलें आइकें ? । नादपण ॥ ४-२० ॥

सूर्य सूर्यासि विवळे ? । कां फळ आपणया फळे ? ।

परिमळु परिमळें । घेपतु असे ? ॥ ४-२१ ॥

तैसें आपणयां आपण । जाणतें नव्हे जाण ।

म्हणौनि ज्ञानपणेंवीण । ज्ञानमात्र जें ॥ ४-२२ ॥

आणि ज्ञान ऐसी सोये । ज्ञानपणेंचि जरी साहे ।

तरी अज्ञान हें नोहे ? । ज्ञानपणेंचि ॥ ४-२३ ॥

जैसें तेज जें आहे । तें अंधारें कीर नोहे ।

मा तेज जही होये । तेजासी काईं ? ॥ ४-२४ ॥

तैसें असणें आणि नसणें । हें नाहीं जया होणें ।

आतां मिथ्या ऐसें येणें । बोलें गमे ॥ ४-२५ ॥

तरी कांहीं नाहीं सर्वथा । ऐसी जरी व्यवस्था ।

तरी नाहीं हे प्रथा । कवणासि पां ? ॥ ४-२६ ॥

शून्यसिद्धांतबोधु । कोणे सत्ता होये सिद्धु ? ।

नसता हा अपवादु । वस्तुसि जो ॥ ४-२७ ॥

माल्हवितां देवे । माल्हवितें जरी माल्हवे ।

तरी दीपु नाहीं हें फावे । कोणासि पां ॥ ४-२८ ॥

कीं निदेचेनि आलेंपणें । निदेलें तें जाय प्राणें ।

तरी नीद भली हें कोणें । जाणिजेल पां ? ॥ ४-२९ ॥

घटु घटपणें भासे । तद्भंगें भंगू आभासे ।

सर्वथा नाहीं तैं नसे । कोणें म्हणावें ? ॥ ४-३० ॥

म्हणोनि कांहीं नाहींपण । देखता नाहीं आपण ।

नोहूनि असवेंवीण । असणें जें ॥ ४-३१ ॥

परी आणिका कां आपणया । न पुरे विषो होआवया ।

म्हणोनि न असावया । कारण कीं ॥ ४-३२ ॥

जो निरंजनीं निदेला । तो आणिकीं नाहीं देखिला ।

आपुलाहि निमाला । आठउ तया ॥ ४-३३ ।

परी जिवें नाहीं नोहे । तैसें शुद्ध असणें आहे ।

हें बोलणें न साहे । असेनाहींचें ॥ ४-३४ ॥

दिठी आपणया मुरडे । तैं दिठीपणहि मोडे ।

परी नाहीं नोहे फुडे । तें जाणेचि ते ॥ ४-३५ ॥

कां काळा राहे काळवखा । तो आपणया ना आणिका ।

न चोजवे तही आसिका । हा मी बाणे ॥ ४-३६ ॥

तैसे असणें कां नसणें । हें कांहींच मानुसवाणें ।

नसोनि असणें । ठाये ठावो ॥ ४-३७ ॥

निर्मळपणीं आपुळा । आकाशाचा संचु विराला ।

तो स्वयें असे पुढिला । कांहीं ना कीं ॥ ४-३८ ॥

कां आंगीं कीं निर्मळपणीं । हारपलिया पोखरणीं ।

हें आणिकावांचूनि पाणी । सगळेंचि आहे ॥ ४-३९ ॥

आपणा भागु तैसें । असणेंचि जें असे ।

आहे नाहीं ऐसें । सांडोनिया ॥ ४-४० ॥

निदेचें नाहींपण । निमालियाहि जागेंपण ।

असिजे कां नेण । कोणी न होऊनि जैसें ॥ ४-४१ ॥

कां भूमि कुंभ ठेविजे । तैं सकुंभता आपजे ।

तो नेलियां म्हणिजे । तेणेंवीण ॥ ४-४२ ॥

परी दोन्ही हे भाग । न शिवति भूमीचें आंग ।

ते वेळीं भूमि तैसें चांग । चोख जें असणें ॥ ४-४३ ॥

 

॥ इति श्रीसिद्धानुवादे श्रीमद्अमृतानुभवे ज्ञानाज्ञानभेदकथनं नाम चतुर्थ प्रकरणं संपूर्णम् ॥

<< सर्व अभंग