मराठी अभंग - संत ज्ञानेश्वर - अमृतानुभव | प्रकरण पांचवे : सच्चिदानंदपदत्रयविवरण

सत्ता प्रकाश सुख । या तिहीं तीं उणे लेख ।

जैसें विखपणेंचि विख । विखा नाहीं ॥ ५-१ ॥

कांति काठिण्य कनक । तिन्ही मिळोनि कनक एक ।

द्राव गोडी पीयुख । पीयुखचि जेवीं ॥ ५-२ ॥

उजाळ दृति मार्दव । या तिन्हीं तिहीं उणीव ।

हें देखिजे सावेव । कापुरीं एकीं ॥ ५-३ ॥

आंगें कीर उजाळ । कीं उजाळ तोचि मवाळ ।

कीं दोन्ही ना परिमळ । मात्र जें ॥ ५-४ ॥

ऐसें एके कापुरपणीं । तिन्ही इये तिन्ही उणी ।

इयापरी आटणी । सत्तादिकांची ॥ ५-५ ॥

येहवीं सच्चिदानंदभेदें । चालिलीं तिन्ही पदें ।

परि तिन्हीं उणीं आनंदें । केलीं येणें ॥ ५-६ ॥

सत्ताचि कीं सुख प्रकाशु । प्रकाशुचि सत्ता उल्हासु ।

हें न निवडे मिठांशु । अमृतीं जेवीं ॥ ५-७ ॥

शुक्लपक्षींच्या सोळा । दिवसा वाढती कळा ।

परि चंद्र मात्र सगळा । चंद्रीं जेवीं ॥ ५-८ ॥

थेंबीं पडतां उदक । थेंबीं धरूं ये लेख ।

परि पडिला ठायीं उदक । वांचूनि आहे ? ॥ ५-९ ॥

तैसें असताचिया व्यावृत्ती । सत् म्हणों आलें श्रुति ।

जडाचिया समाप्ती । चिद्रूप ऐसें ॥ ५-१० ॥

दुःखाचेनि सर्वनाशें । उरलें तें सुख ऐसें ।

निगदिलें निश्वासें । प्रभूचेनि ॥ ५-११ ॥

ऐसीं सदादि प्रतियोगियें । असदादि तिन्ही इयें ।

लोटितां जाली त्राये । सत्तादिकां ॥ ५-१२ ॥

एवं सच्चिदानंदु । आत्मा हा ऐसा शब्दु ।

अनन्यावृत्ति सिद्धु । वाचक नव्हे ॥ ५-१३ ॥

सूर्याचेनि प्रकशें । जें कांहीं जड आभासें ।

तेणें तो गिंवसें । सूर्यु कयी ? ॥ ५-१४ ॥

तेवीं जेणें तेजें । वाचेसि वाच्य सुजें ।

ते वाचा प्रकाशिजे । हें कें आहे ? ॥ ५-१५ ॥

विषो नाहीं कोण्हाहि । जया प्रमेयत्वचि नाहीं ।

तया स्वप्रकाशा काई । प्रमाण होय ॥ ५-१६ ॥

प्रमेयपरिच्छेदें । प्रमाणत्व नांदे ।

तें कायि स्वतःसिद्धें । वस्तूच्या ठायीं ? ॥ ५-१७ ॥

एवं वस्तूसि जाणों जातां । जाणणेंचि वस्तु तत्वता ।

मग जाणणें आणि जाणता । कैचें उरे ? ॥ १८ ॥

म्हणोनि सच्चित्सुख । हे बोल वस्तुवाचक ।

नव्हती हे शेष । विचाराचे ॥ ५-१९ ॥

ऐसेनि इयें प्रसिद्धे । चालिलीं सच्चिदानंद पदें ।

मग द्रष्ट्या स्वसंवादें । भेटती जेव्हां ॥ ५-२० ॥

ते वेळीं वरिसोनि मेघु । समुद्र होउनि वोघु ।

सरे दाऊनि मागु । राहे जैसा ॥ ५-२१ ॥

फळ विऊनि फुल सुके । फळनाशे रस पाके ।

तोहि रस उपखें । तृप्तिदानीं ॥ ५-२२ ॥

कां आहुति अग्नीआंतु । घालूनि वोसरे हातु ।

सुख चेवऊनि गीतु । उगा राहे ॥ ५-२३ ॥

नाना मुखा मुख दाऊनी । आरिसा जाय निगोनि ।

कां निदैलें चेववुनी । चेववितें जैसें ॥ ५-२४ ॥

तैसा सच्चिदानंदा चोखटा । दाऊनि द्रष्ट्या द्रष्टा ।

तिन्हीं पदें लागतीं वाटा । मौनाचिया ॥ ५-२५ ॥

जें जें बोलिजे तें तें नव्हे । होय तें तंव न बोलवे ।

साउलीवरी न मववे । मवितें जैसें ॥ ५-२६ ॥

मग आपलियाकडे । मावितया से पडे ।

तैं लाजहिला जो आखुडे । मविते जैसें ॥ ५-२७ ॥

जैसी सत्ताचि स्वभावें । असत्ता तंव नव्हे ।

मा सत्तात्व संभवे । सत्तेसि कायि ? ॥ ५-२८ ॥

आणि अचिदाचेनि नाशें । आलें जें चिन्मात्रदशे ।

आतां चिन्मात्रचि मा कैसें । चिन्मात्रीं इये ॥ ५-२९ ॥

नीद प्रबोधाच्या ठायीं । नसे तैसें जागणेंहि ।

तेवीं चिन्मात्रचि मा काई । चिन्मात्रीं ये ? ॥ ५-३० ॥

ऐसें यया सुखपणें । नाहीं दुःख कीर होणें ।

मा सुख हें गणणें । सुखासि काई ? ॥ ५-३१ ॥

म्हणोनि सदसदत्वें गेलें । चिदचिदत्वें मावळलें ।

सुखासुख जालें । कांहीं ना कीं ॥ ५-३२ ॥

आतां द्वंद्वाचें लवंचक । सांडूनि दुणीचे कंचुक ।

सुखमात्रचि एक । स्वयें आथी ॥ ५-३३ ॥

वरी एकपणें गणिजे । तें गणितेनसीं ये दुजें ।

म्हणोनि हें न गणिजे । ऐसें एक ॥ ५-३४ ॥

तैसें सुखा आतोनि निथणें । तें सुखीयें सुखी तेणें ।

हें सुखमात्रचि मा कोणें । अनुभवावें ? ॥ ५-३५ ॥

जैं प्रकृति डंकु अनुकरे । तैं प्रकृति डंकें अवतरे ।

मां डंकूचि तैं भरे । कोणकोणा ? ॥ ५-३६ ॥

तैसें आपुलेनि सुखपणें । नाहीं जया सुखावणें ।

आणि नाहीं हेंही जेणें । नेणिजे सुखें ॥ ५-३७ ॥

आरिसा न पाहतां मुख । स्वयें सन्मुख ना विन्मुख ।

तेवीं नसोनी सुखासुख । सुखचि जें ॥ ५-३८ ॥

सर्व सिद्धांताचिया उजरिया । सांडोनिया निदसुरिया ।

आपुलिया हात चोरिया । आपणचि जो ॥ ५-३९ ॥

न लवितां ऊंसु । तैं जैसेनि असे रसु ।

तेथिंचा मीठांशु । तोचि जाणे ॥ ५-४० ॥

कां न सज्जितां विणा । तो नादु जो अबोलपणा ।

तया तेणेंचि जाणा । होआवें लागे ॥ ५-४१ ॥

नाना पुष्पाचिया उदरा । न येतां पुष्पसारा ।

आपणचि भंवरा । होआवे पडे ॥ ५-४२ ॥

नाना न रांधितां रससोये । ते गोडी पां कैसी आहे ।

हें पाहणें तें नोहे । आणिकाजोगें ॥ ५-४३ ॥

तैसें सुखपणा येवो । लाजे आपुलें सुख पावों ।

तें आणिकां चाखों सुवों । येईल काईं ? ॥ ५-४४ ॥

दिहाचिया दुपारीं । चांदु जैसा अंबरीं ।

तें असणें चांदाचिवरी । जाणावें कीं ॥ ५-४५ ॥

रूप नाहीं तैं लावण्य । अंग नुठी तैं तारुण्य ।

क्रिया न फुटे तैं पुण्य । कैसें असे ॥ ५-४६ ॥

जैं मनाचा अंकूर नुपजे । तेथिलेनि मकरध्वजें ।

तोचि हन माजे । तरीचि घडे ॥ ५-४७ ॥

कां वाद्यविशेषाची सृष्टी । जैं जन्म नेघे दृष्टी ।

तैं नादु ऐशी गोष्टी । नादाचि जोगी ॥ ५-४८ ॥

नाना काष्ठाचिया विटाळा । वोसरलिया अनळा ।

लाग्णें तैं केवळा । अंगासीचि ॥ ५-४९ ॥

दर्पणाचेनि नियमें । वीणचि मुखप्रमे ।

आणिती तेचि वर्में । वर्मती येणें ॥ ५-५० ॥

न पेरितां पीक जोडे । तें मुडाचि आहे रोकडें ।

ऐसिया सोई उघडें । बोलणें हें ॥ ५-५१ ॥

एवं विशेष सामान्य । दोहीं नातळे चैतन्य ।

तें भोगिजे अनन्य । तेणेंसीं सदा ॥ ५-५२ ॥

आतां यावरी जे बोलणें । तें येणेंचि बोलें शहाणें ।

जें मौनाचेंही निपटणें । पिऊनि गेलें ॥ ५-५३ ॥

एवं प्रमाणें अप्रमाण- । पण केलें प्रमाण ।

दृष्टांतीं वाइली आण । दिसावयाची ॥ ५-५४ ॥

अंगाचिया अनुपपत्ति । आटलिया उपपत्ती ।

येथें उठली पांती । लक्षणाची ॥ ५-५५ ॥

उपाय मागील पाय । घेऊन झाले वाय ।

प्रतीति सांडिली सोय । प्रत्ययाची ॥ ५-५६ ॥

येथें निर्धारेंसी विचारु । निमोनि झाला साचारु ।

स्वामीच्या संकटी शूरु । सुभटू जैसा ॥ ५-५७ ॥

नाना नाशु साधूनि आपुला । बोधु बोधें लाजिला ।

नुसुधेपणें थोंटावला । अनुभउ जेथे ॥ ५-५८ ॥

भिंगाचिया चडळा । पदरांचा पुंज वेगळा ।

करितां जैसा निफाळा । आंगाचा होय ॥ ५-५९ ॥

कां गजबजला उबा । पांघुरणें केळीचा गाभा ।

सांडी तेव्हेळीं उभा । कैंचा कीजे ? ॥ ५-६० ॥

तैसें अनुभाव्य अनुभाविक । इहीं दोही अनुभूतिक ।

तें गेलिया कैचें एक । एकासिचि ॥ ५-६१॥

अनुभवो हा ठाववरी । आपुलीचि अवसरी ।

तेथें अक्षरांची हारी । वाईल काई ? ॥ ५-६२ ॥

कां परेसी पडे मिठी । तेथें नादासाळु नुठी ।

मा वावरिजैल ओंठीं । हें कें आहे ? ॥ ५-६३ ॥

चेइलियाही पाठीं । चेवणयाच्या गोठी ।

कां धाला बैसें पाठीं । रंधनाच्या ? ॥ ५-६४ ॥

उदैजलिया दिवसपती । तैं कीं दिवे सेजे येती ।

वांचुनि पिकला शेतीं । सुइजताती नांगर काई ? ॥ ५-६५ ॥

म्हणोनि बंधमोक्षाचें व्याज । नाहीं ; निमालें काज ।

आतां निरूपणाचें भोज । वोळगे जही ॥ ५-६६ ॥

आणि पुढिला कां आपणापें । वस्तु विसराचेनि हातें हारपें ।

मग शब्देंचि घेपे । आठवूनियां ॥ ५-६७ ॥

येतुलियाहि परौतें । चांगावें नाहीं शब्दातें ।

जही स्मारकपणें कीर्तीतें । मिरवी हा जगीं ॥ ५-६८ ॥

॥ इति श्रीसिद्धानुवादे श्रीमद्अमृतानुभवे सच्चिदानंदपदत्रयविवरणं नाम पंचम प्रकरणं संपूर्णम् ॥

<< सर्व अभंग