मराठी अभंग - संत ज्ञानेश्वर - अमृतानुभव | प्रकरण पहिले : शिवशक्तिसमावेशन

यदक्षरमनाख्येयमानंदमजमव्ययम् ।

श्रीमन्निवृत्तिनाथेति ख्यातं दैवतमाश्रये ॥ १ ॥

गुरुरित्याख्यया लोके साक्षाद्विद्याहि शांकरी ।

जयत्याज्ञानमस्तस्यै दयार्द्रायै निरंतरम् ॥ २ ॥

सार्द्धं केन च कस्यार्द्धं शिवयोः समरूपिणोः ।

ज्ञातुं न शक्यते लग्नमितिद्वैतच्छलान्मुहुः ॥ ३ ॥

अद्वैतमात्मनस्तत्त्वं दर्शयंतौ मिथस्तराम् ।

तौ वंदे जगतामाद्यौ तयोस्तत्त्वाभिपत्तये ॥ ४ ॥

मूलायाग्राय मध्याय मूलमध्याग्रमूर्तये ।

क्षिणाग्रमूलमध्याय नमः पूर्णाय शंभवे ॥ ५ ॥

ऐसी इयें निरुपाधिकें । जगाचीं जियें जनकें ।

तियें वंदिलीं मियां मूळिकें । देवोदेवी ॥ १-१ ॥

जो प्रियुचि प्राणेश्वरी । उलथे आवडीचे सरोभरीं ।

चारुस्थळीं येकाहारी । एकांगाची ॥ १-२ ॥

आवडीचेनि वेगें । येकयेकातें गिळिती अंगें ।

कीं द्वैताचेनि पांगें । उगळिते आहाती ॥ १-३ ॥

जे एकचि नव्हे एकसरें । दोघां दोनीपण नाहीं पुरें ।

काइ नेणों साकारें । स्वरूपें जियें ॥ १-४ ॥

कैसी स्वसुखाचि आळुकी । जे दोनीपण मिळोनि येकीं ।

नेदितीचि कवतिकीं । एकपण फुटों ॥ १-५ ॥

हा ठाववरी वोयोगभेडें । जें बाळ जगायेव्हढें ।

वियालीं परी न मोडे । दोघुलेपण ॥ १-६ ॥

आपुलिये आंगीं संसारा । देखिलिया चराचरा ।

परी नेदितीचि तिसरा । झोंक लागों ॥ १-७ ॥

जयां येक सत्तेचें बैसणें । दोघां येका प्रकाशाचें लेणें ।

जें अनादि येकपणें । नांदती दोघें ॥ १-८ ॥

भेदु लाजौनि आवडी । येकरसीं देत बुडी ।

जो भोगणया ठाव काढी । द्वैताचा जेथें ॥ १- ९ ॥

जेणें देवें संपूर्ण देवी । जियेविण कांहीं ना तो गोसावी ।

किंबहुना येकोपजीवी । येकयेकांची ॥ १-१० ॥

कैसा मेळु आला गोडिये । दोघें न माती जगीं इये ।

कीं परमाणुही माजीं उवायें । मांडलीं आहाती ॥ १-११ ॥

जिहीं येकयेकावीण । न कीजे तृणाचेंही निर्माण ।

जियें दोघें जिऊ प्राण । जियां दोघां ॥ १-१२ ॥

घरवातें मोटकीं दोघें । जैं गोसावी सेजे रिघे ।

तैं दंपत्यपणें जागे । स्वामिणी जे ॥ १-१३ ॥

जिया दोघांमाजीं येकादें । विपायें उमजलें होय निदे ।

तरी गरवात गिळूनि नुसुधें । कांहीं ना कीं ॥ १-१४ ॥

दोहों अंगाचिये आटणी । गिंवसीत आहाती येकपणीं ।

जाली भेदाचिया वाहाणी । आधाधीं जियें ॥ १-१५ ॥

विषो येकमेकांचीं जियें । जियें एकमेकांचीं विषइयें ।

जियें हीं दोघें सुखियें । जियें दोघें ॥ १-१६ ॥

स्त्रीपुरुष नामभेदें । शिवपण येकलें नांदे ।

जग सकळ आधाधें । पणें जिहीं ॥ १-१७ ॥

दो दांडीं एकि श्रुति । दोहों फुलीं एकी दृति ।

दोहों दिवीं दीप्ति । येकीचि जेवीं ॥ १-१८ ॥

दो ओठीं येकी गोठी । दो डोळां येकी दिठी ।

तेवीं दोघीं जिहीं सृष्टी । येकीच जेवीं ॥ १-१९ ॥

दाऊनि दोनीपण । येक रसाचें आरोगण ।

करीत आहे मेहूण । अनादि जे ॥ १-२० ॥

जे स्वामिचिया सत्ता । वीण असो नेणें पतिव्रता ।

जियेवीण सर्व कर्ता । कांहीं ना जो ॥ १-२१ ॥

जें कीं भाताराचें दिसणें । भातारुचि जियेचें ससणें ।

नेणिजती दोघेंजणें । निवडूं जिये ॥ १-२२ ॥

गोडी आणि गुळु । कापुरु आणि परिमळु ।

निवडूं जातां पांगुळु । निवाडु होये ॥ १-२३ ॥

समग्र दीप्ति घेतां । जेविं दीपुचि ये हातां ।

तेविं जियेचिया तत्त्वतां । शिवुचि लाभे ॥ १-२४ ॥

जैसी सूर्यीं मिरवे प्रभा । प्रभे सूर्यत्वचि गाभा ।

तैसी भेद गिळीत शोभा । येकचि जे ॥ १-२५ ॥

कां बिंब प्रतिबिंबा द्योतक । प्रतिबिंब बिंबा अनुमापक ।

तैसें द्वैतमिसें एक । बरवतसे ॥ १-२६ ॥

सर्व शून्याचा निष्कर्षु । जिया बाइला केला पुरुषु ।

जेणें दादुलेन सत्तविशेषु । शक्ति जाली ॥ १-२७ ॥

जिये प्राणेश्वरीवीण । शिवीहीं शिवपण ।

थारों न शके ते आपण । शिवें घडली ॥ १-२८ ॥

ऐश्वर्येंसी ईश्वरा । जियेचें आंग संसारा ।

आपण होऊन उभारा । आपणचि जे ॥ १-२९ ॥

पतीचेनि अरूपपणें । लाजोनि आंगाचें मिरवणें ।

केलें जगायेव्हढें लेणें । नामरूपाचें ॥ १-३० ॥

ऐक्याचाही दुष्काळा । बहुपणाचा सोहळा ।

जियें सदैवेचिया लिळा । दाखविला ॥ १-३१ ॥

आंगाचिया आटणिया । कांतु उवाया आणिला जिया ।

स्वसंकोचें प्रिया । रूढविली जेणें ॥ १-३२ ॥

जियेतें पाहावयाचिया लोभा । चढे दृष्ट्रत्वाचिया क्षोभा ।

जियेतें न देखतु उभा ॥ आंगचि सांडी ॥ १-३३ ॥

कांतेचिया भिडा । अवला होय जगायेव्हढा ।

आंगविला उघडा । जियेविण ॥ १-३४ ॥

जो हा ठावो मंदरूपें । उवायिलेपणेंचि हारपे ।

तो झाला जियेचेनि पडिपे । विश्वरूप ॥ १-३५ ॥

जिया चेवविला शिवु । वेद्याचे बोणें बहु ।

वाढि तेणेंसि जेऊं । धाला जो ॥ १-३६ ॥

निदैलेनि भातारें । जे विये चराचरें ।

जियेचा विसांवला नुरे । आंबुलेपणही ॥ १-३७ ॥

जंव कांतु लपो बैसे । तंव नेणिजे जिच्या दोषें ।

जियें दोघें आरिसे । जियां दोघां ॥ १-३८ ॥

जियेचेनि आंगलगें । आनंद आपणा आरोगूं लागे ।

सर्व भोक्तृत्वही नेघे । जियेविण कांहीं ॥ १-३९ ॥

जया प्रियाचें जें आंग । जो प्रियुचि जियेचें चांग ।

कालउनी दोन्ही भाग । जेवितें आहाति ॥ १-४० ॥

जैसि कां समिरेंसकट गति । कां सोनियासकट कांति ।

तैसे शिवेसिं शक्ति । अवघिचि जे ॥ १-४१ ॥

कां कस्तुरीसकट परिमळु । कां उष्मेसकट अनळु ।

तैसा शक्तींसिं केवळु । शिवुचि जो ॥ १-४२ ॥

राति आणि दिवो । पातलीं सूर्याचा ठावो ।

तैसीं आपुला साचि वावो । दोघेंही जियें ॥ १-४३ ॥

किंबहुना तियें । प्रणवाक्षरीं विरुढातियें ।

दशेचीही वैरियें । शिवुशक्ति ॥ १-४४ ॥

हें असो नामरूपाचा भेदसिरा । गिळित येकार्थाचा उजिरा ।

नमो त्या शिववोहरा । ज्ञानदेवु म्हणे ॥ १-४५ ॥

जया दोघांच्या आलिंगनीं । विरोनि गेली दोन्ही ।

आघवियाचि रजनी । दिठिचि जे ॥ १-४६ ॥

जयांच्या रूपनिर्धारीं । गेली परेसीं वैखरी ।

सिंधूसीं प्रळयनिरीं । गंगा जैशी ॥ १-४७ ॥

वायु चळबळेंशीं जिराला व्योमाचिये कुशीं ।

आटला प्रळयप्रकाशीं । सप्रभ भानु ॥ १-४८ ॥

तेवीं निहाळितां ययांते । गेले पाहणेंनसीं पाहतें ।

पुढती घरौतेंवरौतें । वंदिलीं तियें ॥ १-४९ ॥

जयांच्या वाहाणी । वेदकु वेद्याचें पाणी ।

न पिये पण सांडणी । आंगाचि करी ॥ १-५० ॥

तेथ मी नमस्करा । लागीं उरों दुसरा ।

तही लिंगभेद पहा । जोडूं जावों ॥ १-५१ ॥

परि सोनेंनसिं दुजें । नव्हतु लेणें सोना भजे ।

हें नमन करणें माझें । तैसें आहे ॥ १-५२ ॥

सांगतां वाचेतें वाचा । ठाउ वाच्य वाचकाचा ।

पडतां काय भेदाचा । विटाळु होये ? ॥ १-५३ ॥

सिंधु आणि गंगेचि मिळणी । स्त्रीपुरुष नामाची मिरवणी ।

दिसतसे तरी काय पाणी । द्वैत होईल ? ॥ १-५४ ॥

पाहे पां भास्य भासकता । आपुला ठाईं दावितां ।

एकपण काय सविता । मोडितसे ? ॥ १-५५ ॥

चांदाचिया दोंदावरी । होत चांदणियाची विखुरी ।

काई उणें दीप्तीवरी । गिवसों पां दीपु ॥ १-५६ ॥

मोतियाची कीळ । होय मोतियावरी पांगुळ ।

आगळें निर्मळ । रूपा येकीं ? ॥ १-५७ ॥

मात्राचिया त्रिपुटिया । प्रणवु काइ केला चिरटिया ? ।

कीं 'णकार' तिरेघटिया । भेदवला काई ? ॥ १-५८ ॥

अहो ऐक्याचें मुद्दल न ढळे । आणि साजिरेपणाचा लाभु मिळे ।

तरि स्वतरंगाचीं मुकुळें । तुरंबु का पाणी ॥ १-५९ ॥

म्हणौनि भूतेशु अणि भवानी । वंदिली न करूनि सिनानि ।

मी रिघालों नमनीं । तें हें ऐसें ॥ १-६० ॥

दर्पणाचेनि त्यागें । प्रतिबिंब बिंबीं रिगे ।

कां बुडी दिजे तरंगें । वायूचा ठेला ॥ १-६१॥

नातरी नीदजातखेवों । पावे आपुला ठावो ।

तैशी बुद्धित्यागें देवीदेवो । वंदिली मिया ॥ १-६२ ॥

सांडूनि मीठपणाचा लोभु । मीठें सिंधुत्वाचा घेतला लाभु ।

तेविं अहं देऊनि शंभु । शांभवी झालों ॥ १-६३ ॥

शिवशक्तिसमावेशें । नमन केलें म्यां ऐसें ।

रंभागर्भ आकाशें । रिगाला जैसा । १-६४ ॥

 

॥ इति श्रीसिद्धानुवादे श्रीमद्अमृतानुभवे शिवशक्तिसमावेशनं नाम प्रथम प्रकरणं संपूर्णम् ॥

<< सर्व अभंग