मराठी अभंग - संत ज्ञानेश्वर - अमृतानुभव | प्रकरण दुसरे : श्रीगुरुस्तवन

आतां उपायवनवसंतु । जो आज्ञेचा आहेवतंतु ।

अमूर्तचि परि मूर्तु । कारुण्याचा ॥ २-१ ॥

अविद्येचे आडवे । भुंजीत जीवपणाचे भवे ।

तया चैतन्याचे धांवे । कारुण्यें जो कीं ॥ २-२ ॥

मोडोनि मायाकुंजरु । मुक्तमोतियाचा वोगरु ।

जेवविता सद्गुरु । निवृत्ति वंदूं ॥ २-३ ॥

जयाचेनि अपांगपातें । बंध मोक्षपणीं आते ।

भेटे जाणतया जाणतें । जयापाशीं ॥ २-४ ॥

कैवल्यकनकाचिया दाना । जो न कडसी थोर साना ।

द्रष्ट्याचिया दर्शना । पाढाऊ जो ॥ २-५ ॥

सामर्थ्याचेनि बिकें । जो शिवाचेंही गुरुत्व जिंके ।

आत्मा आत्मसुख देखे । आरिसा जिये ॥ २-६ ॥

बोधचंद्रचिया कळा । विखुरलिया येकवळा ।

कृपापुनीवलीळा । करी जयाची ॥ २-७ ॥

जो भेटलियाचि सवे । पुरति उपायांचे धांवे ।

प्रवृत्ति-गंगा स्थिरावे । सागरीं जिये ॥ २-८ ॥

जयाचेनि अनवसरें । दृष्टाले दृश्याचें मोहिरें ।

जो भेटतखेंव सरे । बहुरुपचि हें ॥ २-९ ॥

अविद्येचें काळवखें । कीं स्वबोध सुदिनें फांके ।

सीतलें प्रसादार्कें । जयाचेंनि ॥ २-१० ॥

जयाचेनि कृपासलिलें । जीउ हा ठाववरी पाखाळे ।

जें शिवपणहि वोंविळें । अंगी न लवी ॥ २-११ ॥

राखों जातां शिष्यातें । गुरुपणहि धाडिलें थितें ।

तही गुरुगौरव जयातें । सांडीचिना ॥ २-१२ ॥

एकपण नव्हे सुसास । म्हणोन गुरु-शिष्यांचें करोनि मिस ।

पाहणेंचि आपली वास । पाहतसे ॥ २-१३ ॥

जयाचेनि कृपातुषारें । परतलें अविद्येचें मोहिरें ।

परिणमे अपारें । बोधामृतें ॥ २-१४ ॥

वेद्या देतां मिठी । वेदकुहि सुये पोटीं ।

तही नव्हेचि उशिटी । दिठी जयाची ॥ २-१५ ॥

जयाचेनि सावायें । जीवु ब्रह्म उपर लाहे ।

ब्रह्म तृणातळीं जाये । उदासे जेणें ॥ २-१६ ॥

उअपस्तिवरि राबतिया । उपाय फळीं येती मोडोनियां ।

वरिवंडले जयाचिया । अनुज्ञा कां ॥ २-१७ ॥

जयाचा दिठिवावसंतु । जंव न रिघे निगमवनाआंतु ।

तंव आपुलिये फळीं हातु । न घेपतिही ॥ २-१८ ॥

पुढें दृष्टीचेनि आलगें । खोंचि कीं निवटी मागें ।

येव्हडिया जैता नेघे । आपणपें जो ॥ २-१९ ॥

लघुत्वाचेनि मुद्दलें । बैसला गुरुत्वाचे शेले ।

नासूनि नाथिलें । सदैव जो ॥ २-२० ॥

नाहीं जे जळीं बुडिले । तै घनवटें जेणें तरिजे ।

जेणें तरलियाहि नुरिजे । कवणिये ठाईं ॥ २-२१ ॥

आकाश हे सावेव । न बंधे आकाशाची हांव ।

ऐसें कोण्ही येक भरीव । आकाश जो ॥ २-२२ ॥

चंद्रादि सुसीतळें । घडलीं जयाचेनि मेळें ।

सूर्य जयाचेनि उजाळें । कडवसोनि ॥ २-२३ ॥

जीवपणाचेनि त्रासें । यावया आपुलिये दशे ।

शिवही मुहूर्त पुसे । जया जोशियातें ॥ २-२४ ॥

चांदिणें स्वप्रकाशाचें । लेइला द्वैतदुणीचें ।

तही उघडेपण नवचे । चांदाचें जया ॥ २-२५ ॥

जो उघड किं न दिसे । प्रकाश कीं न प्रकाशे ।

असतेपणेंचि नसे । कव्हणीकडे ॥ २-२६ ॥

आतां जो तो इहीं शब्दीं । कें मेळऊं अनुमानाची मांदी ।

हा प्रमाणाहि वो नेदी । कोण्हाहि मा ॥ २-२७ ॥

जेथें शब्दाची लिही पुसे । तेणेंसिं चावळों बैसे ।

दुजयाचा रागीं रुसे । येकपणा जो ॥ २-२८ ॥

प्रमाणापरि सरे । तैं प्रमेयचि आविष्करे ।

नवल मेचुं ये धुरे । नाहींपणाची ॥ २-२९ ॥

कांहींबाहीं अळुमाळु । देखिजे येखादे वेळु ।

तरी देखे तेहि विटाळु । जया गांवीं ॥ २-३० ॥

तेथें नमनें का बोलें। केउतीं सुयें पाउलें ।

आंगीं लाउनि नाडिलें । नांवचि येणें ॥ २-३१ ॥

नव्हे आत्मया आत्मप्रवृत्ति । वाढवितां कें निवृत्ति ? ।

तरी या नामाचि वायबुंथी । सांडीचिना ॥ २-३२ ॥

निवर्त्य तंव नाहीं । मा निवर्तवी हा काई ? ।

तरि कैसा बैसे ठाईं । निवृत्ति-नामाच्या ? ॥ २-३३ ॥

सूर्यासि अंधकारु । कैं झाला होता गोचरु ?।

तही तमारि हा डगरु । आलाचि कीं ॥ २-३४ ॥

लटिकें येणें रूढे । जड येणें उजिवडे।

न घडे तेंहि घडे । याचिया मावा ॥ २-३५ ॥

हां गा मायावशें दाविसी । तें मायिक म्हणोन वाळिसी ।

अमायिक तंव नव्हसी । कवणाहि विषो ॥ २-३६ ॥

शिवशिवा सद्गुरु । तुजला गूढा काय करूं ? ।

येकाहि निर्धारा धरूं । देतासि कां ? ॥ २-३७ ॥

नामें रूपें बहूवसें । उभारूनि पाडिलीं ओसें ।

सत्तेचेनि आवेशें । तोषलासि ना ? ॥ २-३८ ॥

जिउ घेतलिया उणे । चालों नेदिसी साजणें ।

भृत्यु उरे स्वामीपणें । तेंहि नव्हे ॥ २-३९ ॥

विशेषाचेनी नांवें । आत्मत्वही न साहावे ।

किंबहुना न व्हावें । कोण्हीच या ॥ २-४० ॥

राति नुरेचि सूर्या । नातरी लवण पाणिया ।

नुरेचि जेवी चेइलिया । नीद जैसी ॥ २-४१ ॥

कापुराचे थळीव । नुरेचि आगीची बरव ।

नुरेचि रूप नांव । तैसें यया ॥ २-४२ ॥

याच्या हातांपायां पडे । तरी वंद्यत्वें पुढें न मंडे ।

न पडेचि हा भिडे । भेदाचिये ॥ २-४३ ॥

आपणाप्रति रवी । उदो न करी जेवीं ।

हावंद्य नव्हें तेवीं । वंदनासी ॥ २-४४ ॥

कां समोरपण आपलें । न लाहिजे कांहीं केलें ।

तैसें वंद्यत्व घातलें । हारौनि येणें ॥ २-४५ ॥

आकाशाचाआरिसा । नुठे प्रतिबिंबाचा ठसा ।

हा वंद्य नव्हे तैसा । नमस्कारासी ॥ २-४६ ॥

परी नव्हे तरी नव्हो । हें वेखासें कां घेवो ।

परी वंदीतयाहि ठावो । उरों नेदी ॥ २-४७ ॥

आंगौनि येकुणा झोळु । फेडितांचि तो तरी बाहिरिळू ।

कडु फिटे आंतुलु । न फेडितांचि ॥ २-४८ ॥

नाना बिंबपणासरिसें । घेऊनि प्रतिबिंब नासे ।

नेलें वंद्यत्व येणें तैसें । वंदितेंनसीं ॥ २-४९ ॥

नाहीं रूपाचि जेथें सोये । तेथें दृष्टीचें कांहींचि नव्हे ।

आम्हां फळले हे पाये । ऐसिया दशा ॥ २-५० ॥

गुणा तेलाचिया सोयरिका । निर्वाहिली दीपकळिका ।

ते का होईल पुळिका । कापुराचिया ॥ २-५१ ॥

तया दोहों परस्परें । होय ना जंव मेळहैरें ।

तंव दोहीचेंही सरे । सरिसेंचि ॥ २-५२ ॥

तेविं देखेना कायी ययातें । तंव गेलें वंद्य वंदितें ।

चेइलिया कांतें । स्वप्नींचें जेवीं ॥ २-५३ ॥

किंबहुना इया भाखा । द्वैताचा जेथें उपखा ।

फेडोनियां स्वसखा । श्रीगुरु वंदिला ॥ २-५४ ॥

याच्या सख्याची नवाई । आंगीं एकपण रूप नाहीं ।

आणि गुरु-शिष्य दुबाळीही । पवाडु केला ॥ २-५५ ॥

कैसा आपणया आपण । दोंविण सोइरेपण ।

हा यहूनि विलक्षण । नाहींना नोहे ॥ २-५६ ॥

जग आघवें पोटीं माये । गगनायेव्हढे होऊनि ठाये ।

तेचि निशी साहे । नाहींपणाची ॥ २-५७ ॥

कां पूर्णते तरि आधारु । सिंधु जैसा दुर्भरु ।

तैसा विरुद्धेयां पाहुणेरु । याच्या घरीं ॥ २-५८ ॥

तेजा तमातें कांहीं । परस्परें निकें नाहीं ।

परि सूर्याच्या ठायीं । सूर्यचि असे ॥ २-५९ ॥

येक म्हणतां भेदें । तें कीं नानात्वें नांदे ? ।

विरुद्धें आपणया विरुद्धें । होती काइ ? ॥ २-६० ॥

म्हणौनि शिष्य आणि गुरुनाथु । या दोहों शब्दांचा अर्थु ।

श्रीगुरुचि परी होतु । दोहों ठायीं ॥ २-६१ ॥

कां सुवर्ण आणि लेणें । वसतें येकें सुवर्णें ।

वसतें चंद्र चांदणें । चंद्रींचि जेवीं ॥ २-६२ ॥

नाना कापुरु आणि परिमळु । कापुरचि केवळु ।

गोडी आणि गुळु । गुळुचि जेवीं ॥ २-६३ ॥

इतैसा गुरुशिष्यमिसें । हाचि येकु उल्हासे ।

जही कांहीं दिसे । दोन्ही-पणें ॥ २-६४ ॥

आरिसा आणि मुखीं । मी दिसे हे उखी ।

आपुलिये ओळखी । जाणे मुख ॥ २-६५ ॥

पहापा निरंजनीं निदेला । तो हा निर्विवाद येकला ।

परि चेता चेवविता जाहला । दोन्ही तोचि ॥ २-६६ ॥

जे तोचि चेता तोचि चेववी । तेवीं हाचि बुझे हाचि बुझावी ।

गुरुशिष्यत्व नांदवी । ऐसेन हा ॥ २-६७ ॥

दर्पणेवीण डोळा । आपुले भेटीचा सोहळा ।

भोगितो तरि लीळा । सांगतों हें ॥ २-६८ ॥

एवं द्वैतासी उमसो । नेदि ऐक्यासी विसकुसों ।

सोईरिकीचा अतिसो । पोखितसे ॥ २-६९ ॥

निवृत्ति जया नांव । निवृत्ति जया बरव ।

जया निवृत्तीची राणीव । निवृत्तिचि ॥ २-७० ॥

वांचोनि प्रवृत्तिविरोधें । कां निवृत्तीचेंनि बोधें ।

आणिजे तैसा वादें । निवृत्ति नव्हे ॥ २-७१ ॥

आपणा देऊनि राती । दिवसा आणी उन्नति ।

प्रवृत्ति वारी निवृत्ति । नव्हे तैसा ॥ २-७२ ॥

वोपसरयाचें बळ । घेउनि मिरवे कीळ ।

तैसें रत्न नव्हे निखळ । चक्रवर्ती हा ॥ २-७३ ॥

गगनही सूनि पोटीं । जैं चंद्राची पघळे पुष्टी ।

तैं चांदिणें तेणेंसि उठी । आंग जयाचें ॥ २-७४ ॥

तैसें निवृत्तिपणासी कारण । हाचि आपणया आपण ।

घेयावया फुलचि झालें घ्राण । आपुली दृती ॥ २-७५ ॥

दिठी मुखाचिये बरवे । पाथीकडोनि जैं पावे ।

तैं आरिसे धांडोलावे । लागती काई ? ॥ २-७६ ॥

कीं राती हन गेलिया । दिवस हन पातलिया ।

काय सूर्यपण सूर्या । होआवें लागें ? ॥ २-७७ ॥

म्हणोनि बोध्य बोधोनि । घेपे प्रमाणें साधोनि ।

ऐसा नव्हे भरंवसेनि । गोसावी हा ॥ २-७८ ॥

ऐसें करणियावीण । स्वयंभचि जें निवृत्तिपण ।

तयाचे श्रीचरण । वंदिले ऐसे ॥ २-७९ ॥

आतां ज्ञानदेवो म्हणे । श्रीगुरु प्रणामें येणें ।

फेडिली वाचाऋणें । चौही वाचांचीं ॥ २-८० ॥

॥ इति श्रीसिद्धानुवादे श्रीमद्अमृतानुभवे गुरुस्तवनम् नाम द्वितीय प्रकरणं संपूर्णम् ॥

<< सर्व अभंग