मराठी अभंग - संत ज्ञानेश्वर - हरिपाठ

१. देवाचिये द्वारी उभा क्षणभरी

देवाचिये द्वारी उभा क्षणभरी ।

तेणे मुक्ती चारी साधियेल्या ॥ १ ॥

हरि मुखे म्हणा हरि मुखे म्हणा ।

पुण्याची गणना कोण करी ॥ २ ॥

असोनि संसारी जिव्हे वेगु करी ।

वेदशास्त्र उभारी बाह्य सदा ॥ ३ ॥

ज्ञानदेव म्हणे व्यासाचिये खुणे ।

द्वारकेचा राणा पांडवा घरी ॥ ४ ॥

२. चहू वेदी जाण साही(षट्‍)शास्त्री कारण

चहू वेदी जाण साही(षट्‍)शास्त्री कारण ।

अठराही पुराणे हरिसी गाती ॥ १ ॥

मंथुनी नवनीता तैसे घे अनंता ।

वाया व्यर्थ कथा सांडी मार्ग ॥ २ ॥

एक हरि आत्मा जीवशिवसमा ।

वाया तू दुर्गमा न घाली मन ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा पाठ हरि हा वैकुंठ ।

भरला घनदाट हरि दिसे ॥ ४ ॥

३. त्रिगुण असार निर्गुण हे सार

त्रिगुण असार निर्गुण हे सार ।

सारासार विचार हरिपाठ ॥ १ ॥

सगुण निर्गुण गुणाचे अगुण ।

हरिविण मन व्यर्थ जाय ॥ २ ॥

अव्यक्‍त निराकार नाही ज्या आकार ।

जेथुनि चराचर हरिसी भजे ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा ध्यानी रामकृष्ण मनी ।

अनंत जन्मानी पुण्य होय ॥ ४ ॥

४. भावेविण भक्‍ति भक्‍तिविण मुक्‍ति

भावेविण भक्‍ति भक्‍तिविण मुक्‍ति ।

बळेविण शक्‍ति बोलू नये ॥ १ ॥

कैसेनि दैवत प्रसन्न त्वरीत ।

उगा राहे निवांत शिणसी वाया ॥ २ ॥

सायासे करिसी प्रपंच दिननिशी ।

हरिसी न भजसी कोण्या गुणे ॥ ३ ॥

ज्ञानदेव म्हणे हरिजप करणे ।

तुटेल धरणे प्रपंचाचे ॥ ४ ॥

५. योगयागविधी येणे नोहे सिद्धी

योगयागविधी येणे नोहे सिद्धी ।

वायाची उपाधी दंभ धर्म ॥ १ ॥

भावेविण देव न कळे नि:संदेह ।

गुरुविण अनुभव कैसा कळे ॥ २ ॥

तपेविण दैवत दिधल्याविण प्राप्त ।

गुजेविण हित कोण सांगे ॥ ३ ॥

ज्ञानदेव सांगे दृष्टांताची मात ।

साधूचे संगती तरणोपाय ॥ ४ ॥

६. साधुबोध झाला नुरोनिया ठेला

साधुबोध झाला नुरोनिया ठेला ।

ठायीच मुराला अनुभवे ॥ १ ॥

कापुराची वाती उजळली ज्योति ।

ठायीच समाप्ती झाली जैसी ॥ २ ॥

मोक्षरेखे आला भाग्ये विनटला ।

साधूंचा अंकिला हरिभक्‍त ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा गोडी संगती सज्जनी ।

हरि दिसे जनी वनी आत्मतत्त्वी ॥ ४ ॥

७. पर्वताप्रमाणे पातक करणे

पर्वताप्रमाणे पातक करणे ।

वज्रलेप होणे अभक्‍तांसी ॥ १ ॥

नाही ज्यासी भक्‍ति ते पतित अभक्‍त ।

हरिसी न भजत दैवहत ॥ २ ॥

अनंत वाचाळ बरळती बरळ ।

त्या कैसा दयाळ पावेल हरि ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा प्रमाण आत्मा हा निधान ।

सर्वाघटी पुर्ण एक नांदे ॥ ४ ॥

८. संतांचे संगती मनोमार्ग गती

संतांचे संगती मनोमार्ग गती ।

आकळावा श्रीपती येणे पंथे ॥ १ ॥

रामकृष्ण वाचा भाव हा जीवाचा ।

आत्मा जो शिवाचा रामजप ॥ २ ॥

एकतत्त्व नाम साधिती साधन ।

द्वैताचे बंधन न बाधिजे ॥ ३ ॥

नामामृत गोडी वैष्णवा लाधली ।

योगिया साधली जीवनकळा ॥ ४ ॥

सत्वर उच्चार प्रल्हादी बिंबला ।

उद्धवा लाधला कृष्ण दाता ॥ ५ ॥

ज्ञानदेव म्हणे नाम हे सुलभ ।

सर्वत्र दुर्लभ विरळा जाणे ॥ ६ ॥

९. विष्णुविण जप व्यर्थ त्याचे ज्ञान

विष्णुविण जप व्यर्थ त्याचे ज्ञान ।

रामकृष्णी मन नाही ज्याचे ॥ १ ॥

उपजोनि करंटा नेणे अद्वैत वाटा ।

रामकृष्णी पैठा कैसेनि होय ॥ २ ॥

द्वैताची झाडणी गुरुविण ज्ञान ।

तया कैसे कीर्तन घडे नामी ॥ ३ ॥

ज्ञानदेव म्हणे सगुण हे ध्यान ।

नामपाठे मौन प्रपंचाचे ॥ ४ ॥

१०. त्रिवेणी संगमी नाना तीर्थे भ्रमी

त्रिवेणी संगमी नाना तीर्थे भ्रमी ।

चित्त नाही नामी तरी ते व्यर्थ ॥ १ ॥

नामासी विन्मुख तो नर पापीया ।

हरिविण धावया न पावे कोणी ॥ २ ॥

पुराणप्रसिद्ध बोलिले वाल्मिक ।

नामे तिन्ही लोक उद्धरती ॥ ३ ॥

ज्ञानदेव म्हणे नाम जपा हरिचे ।

परंपरा त्याचे कुळ शुद्ध ॥ ४ ॥

११. हरिउच्चारणी अनंत पापराशी

हरिउच्चारणी अनंत पापराशी ।

जातील लयासी क्षणमात्रे ॥ १ ॥

तृण अग्निमेळे समरस झाले ।

तैसे नामे केले जपता हरि ॥ २ ॥

हरिउच्चारण मंत्र हा अगाध ।

पळे भूतबाधा भेणे याचे ॥ ३ ॥

ज्ञानदेव म्हणे हरि माझा समर्थ ।

न करवे अर्थ उपनिषदा ॥ ४ ॥

१२. तीर्थ व्रत नेम भावेविण सिद्धी

तीर्थ व्रत नेम भावेविण सिद्धी ।

वायाची उपाधी करिसी जना ॥ १ ॥

भावबळे आकळे एरव्ही नाकळे ।

करतळी आवळे जैसा हरि ॥ २ ॥

पारियाचा रवा घेता भूमीवरी ।

यत्‍न परोपरी साधन तैसे ॥ ३ ॥

ज्ञानदेव म्हणे निवृत्ती निर्गुण ।

दिधले संपूर्ण माझे हाती ॥ ४ ॥

१३. समाधी हरिची समसुखेविण

समाधी हरिची समसुखेविण ।

न साधेल जाण द्वैतबुद्धी ॥ १ ॥

बुद्धीचे वैभव अन्य नाही दुजे ।

एका केशवराजे सकळ सिद्धी ॥ २ ॥

ऋद्धी सिद्धी निधी अवघीच उपाधी ।

जव त्या परमानंदी मन नाही ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवी रम्य रमले समाधान ।

हरिचे चिंतन सर्वकाळ ॥ ४ ॥

१४. नित्य सत्यामित हरिपाठ ज्यासी

नित्य सत्यामित हरिपाठ ज्यासी ।

कळिकाळी त्यासी न पाहे दृष्टी ॥ १ ॥

रामकृष्ण उच्चार अनंतराशी तप ।

पापाचे कळप पळती पुढे ॥ २ ॥

हरि हरि हरि मंत्र हा शिवाचा ।

म्हणती जे वाचा तया मोक्ष ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा पाठ नारायण नाम ।

पाविजे उत्तम निजस्थान ॥ ४ ॥

१५. एक नाम हरि द्वैत नाम दुरी

एक नाम हरि द्वैत नाम दुरी ।

अद्वैत कुसरी विरळा जाणे ॥ १ ॥

समबुद्धी घेता समान श्रीहरि ।

शमदमा वरी हरि झाला ॥ २ ॥

सर्वाघटी राम देहादेही एक ।

सूर्यप्रकाशक सहस्त्ररश्मी ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा चित्ती हरिपाठ नेमा ।

मागिलिया जन्मा मुक्‍त झालो ॥ ४ ॥

१६. हरिनाम जपे तो नर दुर्लभ

हरिनाम जपे तो नर दुर्लभ ।

वाचेसी सुलभ रामकृष्ण ॥ १ ॥

रामकृष्ण नामी उन्मनी साधिली ।

तयासी लाधली सकळ सिद्धी ॥ २ ॥

सिद्धी बुद्धी धर्म हरिपाठी आले ।

प्रपंची निवाले साधुसंगे ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवी नाम रामकृष्ण ठसा ।

येणे दशदिशा आत्माराम ॥ ४ ॥

१७. हरिपाठ कीर्ति मुखे जरी गाय

हरिपाठ कीर्ति मुखे जरी गाय ।

पवित्रचि होय देह त्याचा ॥ १ ॥

तपाचे सामर्थ्य तपिन्नला अमूप ।

चिरंजीव कल्प वैकुंठी नांदे ॥ २ ॥

मातृ पितृ भ्राता सगोत्र अपार ।

चतुर्भुज नर होऊनी ठेले ॥ ३ ॥

ज्ञानगूढ गम्य ज्ञानदेवा लाधले ।

निवृत्तीने दिधले माझे हाती ॥ ४ ॥

१८. हरिवंश पुराण हरिनाम संकीर्तन

हरिवंश पुराण हरिनाम संकीर्तन ।

हरिविण सौजन्य नेणे काही ॥ १ ॥

तया नरा लाधले वैकुंठ जोडले ।

सकळही घडले तीर्थाटन ॥ २ ॥

मनोमार्गे गेला तो तेथे मुकला ।

हरिपाठी स्थिरावला तोचि धन्य ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा गोडी हरिनामाची जोडी ।

रामकृष्णी आवडी सर्वकाळ ॥ ४ ॥

१९. वेद शास्त्र पुराण श्रुतीचे वचन

वेद शास्त्र पुराण श्रुतीचे वचन ।

एक नारायण सार जप ॥ १ ॥

जप तप कर्म हरिविण धर्म ।

वाउगाचि श्रम व्यर्थ जाय ॥ २ ॥

हरिपाठी गेले ते निवांतचि ठेले ।

भ्रमर गुंतले सुमन कळिके ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवी मंत्र हरिनामाचे शस्त्र ।

यमे कुळगोत्र वर्जियेले ॥ ४ ॥

२०. नामसंकीर्तन वैष्णवांची जोडी

नामसंकीर्तन वैष्णवांची जोडी ।

पापे अनंत कोटी गेली त्यांची ॥ १ ॥

अनंत जन्मांचे तप एक नाम ।

सर्व मार्ग सुगम हरिपाठ ॥ २ ॥

योग याग क्रिया धर्माधर्म माया ।

गेले ते विलया हरिपाठी ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवी यज्ञ याग क्रिया धर्म ।

हरिविण नेम नाही दुजा ॥ ४ ॥

२१. काळ वेळ नाम उच्चारिता नाही

काळ वेळ नाम उच्चारिता नाही ।

दोन्ही पक्ष पाही उद्धरती ॥ १ ॥

रामकृष्ण नाम सर्व दोषा हरण ।

जडजीवा तारण हरि एक ॥ २ ॥

नाम हरि सार जिव्हा या नामाची ।

उपमा त्या दैवाची कोण वानी ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा सांग झाला हरिपाठ ।

पुर्वजा वैकुंठ मार्ग सोपा ॥ ४ ॥

२२. नित्यनेमनामी ते प्राणी दुर्लभ

नित्यनेमनामी ते प्राणी दुर्लभ ।

लक्ष्मीवल्लभ तया जवळी ॥ १ ॥

नारायण हरि नारायण हरि ।

भक्‍ति मुक्‍ति चारी घरी त्यांच्या ॥ २ ॥

हरिविण जन्म तो नर्कचि पै जाणा ।

यमाचा पाहुणा प्राणी होय ॥ ३ ॥

ज्ञानदेव पुसे निवृत्तीसी चाड ।

गगनाहूनि वाड नाम आहे ॥ ४ ॥

२३. सात पाच तीन दशकांचा मेळा

सात पाच तीन दशकांचा मेळा ।

एकतत्त्वी कळा दावी हरि ॥ १ ॥

तैसे नव्हे नाम सर्व मार्गा वरिष्ठ ।

येथे काही कष्ट न लागती ॥ २ ॥

अजपा जपणे उलट प्राणाचा ।

तेथेही मनाचा निर्धारु असे ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा जिणे नामेविण व्यर्थ ।

रामकृष्णी पंथ क्रमीयेला ॥ ४ ॥

२४. जप तप कर्म क्रिया नेम धर्म

जप तप कर्म क्रिया नेम धर्म ।

सर्वाघटी राम भाव शुद्ध ॥ १ ॥

न सोडी हा भावो टाकी रे संदेहो ।

रामकृष्णी टाहो नित्य फोडी ॥ २ ॥

जात वित्त गोत कुळ शीळ मात ।

भजे का त्वरित भावनायुक्‍त ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा ध्यानी रामकृष्ण मनी ।

वैकुंठ भुवनी घर केले ॥ ४ ॥

२५. जाणीव नेणीव भगवंती नाही

जाणीव नेणीव भगवंती नाही ।

हरि उच्चारणी पाही मोक्ष सदा ॥ १ ॥

नारायण हरि उच्चार नामाचा ।

तेथे कळिकाळाचा रीघ नाही ॥ २ ॥

तेथील प्रमाण नेणवे वेदांसी ।

ते जीव जंतूसी केवि कळे ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा फळ नारायण पाठ ।

सर्वत्र वैकुंठ केले असे ॥ ४ ॥

२६. एक तत्त्व नाम दृढ धरी मना

एक तत्त्व नाम दृढ धरी मना ।

हरिसी करुणा येईल तूझी ॥ १ ॥

ते नाम सोपे रे रामकृष्ण गोविंद ।

वाचेसी सद्‍गद्‍ जपे आधी ॥ २ ॥

नामापरते तत्त्व नाही रे अन्यथा ।

वाया आणिका पंथा जाशी झणी ॥ ३ ॥

ज्ञानदेवा मौन जपमाळ अंतरी ।

धरोनी श्रीहरि जपे सदा ॥ ४ ॥

२७. सर्व सुख गोडी सर्व शास्त्रे निवडी

सर्व सुख गोडी सर्व शास्त्रे निवडी ।

रिकामा अर्धघडी राहू नको ॥ १ ॥

लटिका व्यवहार सर्व हा संसार ।

वाया येरझार हरिविण ॥ २ ॥

नाममंत्र जप कोटी जाईल पाप ।

रामकृष्णी संकल्प धरूनी राहे ॥ ३ ॥

निजवृत्ति काढी सर्व माया तोडी ।

इंद्रियांसवडी लपू नको ॥ ४ ॥

तीर्थ व्रती भाव धरी रे करुणा ।

शांति दया पाहुणा हरि करी ॥ ५ ॥

ज्ञानदेवा प्रमाण निवृत्तीदेवी ज्ञान ।

समाधि संजीवन हरिपाठ ॥ ६ ॥

<< सर्व अभंग